Ο αναρχισμός για αρχάριους!
O Αναρχισμός είναι ένα ιδεολογικό, πολιτικό και κοινωνικό κίνημα. Ετυμολογικά προέρχεται από την ελληνική λέξη αρχή= εξουσία και το στερητικό α. Στην κυριολεξία αναρχία σημαίνει «χωρίς εξουσία».
Τι είναι με απλά λόγια η αναρχία;
Το αναρχικό σύστημα ιδεών όταν εφαρμόζεται σε μια κοινωνία, ονομάζεται αναρχία. Με τον όρo αυτό δε θέλουμε να αναφερθούμε σε καμιά συγκεκριμένη και λεπτομερή περιγραφή της “ιδανικής’’ κοινωνίας αλλά, απεναντίας, στα διάφορα στοιχεία που είναι κοινά σ΄ όλες τις ποικιλότροπες εκφάνσεις της αναρχικής “ουτοπίας’’, στις βασικές λειτουργίες και δομές της.
Μ΄αυτή την έννοια η αναρχία θεωρείται η κοινωνία όπου υφίσταται η πλήρης ε λ ε υ θ ε ρ ί α και ι σ ό τ η τ α. Γιατί, στην πραγματικότητα, η πρώτη είναι προϋπόθεση της δεύτερης.Δηλαδή, δεν μπορούν να υπάρξουν ελεύθερες σχέσεις παρά μόνο μεταξύ ίσων. Μ΄ άλλα λόγια, είναι η γενικευμένη εναλλακτική λύση ως προς τα ιεραρχικά πρότυπα της κοινωνίας.
Και τι θα γίνει αν αύριο ξημερώσει αναρχισμός;;
Οι επιβαλλόμενες και αυστηρά πυραμιδοειδείς δομές της ιεραρχικής κοινωνίας αντικαθίσταται με μια λειτουργική πολυπλοκότητα ελεύθερων ομαδικών, κοινοτήτων, κολεκτίβων και κοινοβίων που επιδέχονται πάντα τροποποιήσεις.
Ο καταναγκασμός του νόμου, αντικαθίσταται από την αμοιβαία συμφωνία, η εκμετάλλευση των εργαζομένων, αντικαθίσταται από την γενικευμένη αυτοδιεύθυνση, η ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, αντικαθίσταται με την κοινή κατοχή (ως προς τις κοινωνικές μορφές παραγωγής) και την ατομική κατοχή (ως προς τις ατομικές μορφές παραγωγής).
Η συγκεντροποίηση της πολιτικής εξουσίας και του κράτους, αντικαθίσταται με την αποκέντρωση και την ομοσπονδιοποίηση, η αντιπροσώπευση, αντικαθίσταται με την άμεση δημοκρατία.
Ο καταμερισμός της εργασίας, αντικαθίσταται με την ενοποιητική δημιουργική ολοκλήρωση της εργασίας, είτε είναι αγροτική είτε βιομηχανική, είτε είναι χειρονακτική είτε πνευματική.
Η παθητικότητα των μαζών, ως υποταγμένων παραγωγών και εξαρτημένων καταναλωτών, αντικαθίσταται με τη δημιουργικότητα των κοινοτήτων και των ατόμων. Η κοινωνική ανισότητα, αντικαθίσταται με τη φυσική ποικιλομορφία μέσα σε ένα πλαίσιο απόλυτης ισότητας.
Η ηθική της υποταγής, της υπεκφυγής και του ψεύδους, αντικαθίσταται με την ηθική της ελευθερίας και της αλληλεγγύης. Η.καταπίεση και η εμπορευματοποίηση των.αισθήσεων, αντικαθίσταται με την όλο χαρά απελευθέρωση της ανθρώπινης φύσης.
Δηλαδή αναρχία δεν σημαίνει χάος και βία;;;
Όχι!
Για να παραπέμψουμε στον Π.Κροπότκιν, Αναρχισμός είναι «το χωρίς-κυβέρνηση σύστημα σοσιαλισμού» (Αναρχισμός, σελ.46). Με άλλα λόγια, «η κατάργηση της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης ανθρώπου από άνθρωπο, δηλαδή η κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας (καπιταλισμός) και της κυβέρνησης.» (Ερρίκος Μαλατέστα, Προς τον Αναρχισμό, σελ. 75).
Ο Αναρχισμός, ως εκ τούτου, είναι η πολιτική θεωρία που επιδιώκει να δημιουργήσει μια κοινωνία που δεν θα έχει πολιτικές, οικονομικές ή κοινωνικές ιεραρχίες. Οι αναρχικοί υποστηρίζουν ότι η αναρχία, η απουσία εξουσιαστών, είναι μια βιώσιμη μορφή κοινωνικού συστήματος και έτσι εργάζονται για τη μεγιστοποίηση της ατομικής ελευθερίας και της κοινωνικής ισότητας. Βλέπουν τους στόχους της ελευθερίας και της ισότητας ως αμοιβαία αλληλοϋποστηριζόμενους. Με άλλα λόγια, στο διάσημο απόφθεγμα του Μπακούνιν:
«Είμαστε πεπεισμένοι ότι ελευθερία χωρίς Σοσιαλισμό σημαίνει ευνοιοκρατία και άδικία, και πως ο Σοσιαλισμός χωρίς ελευθερία είναι σκλαβιά και κτηνωδία» («Η Πολιτική Φιλοσοφία του Μπακούνιν, σελ. 269)
Η ιστορία των ανθρώπινων κοινωνιών αποδεικνύει την άποψη αυτή. Η ελευθερία χωρίς την ισότητα είναι ελευθερία μόνο για τους ισχυρούς, ενώ η ισότητα χωρίς την ελευθερία είναι αδύνατη και νομιμοποιεί τη σκλαβιά.
Τι θα πει δεν θα υπάρχουν αφεντικά;;
Ενώ υπάρχουν πολλές διαφορετικές μορφές αναρχισμού, υπήρξαν πάντοτε δύο κοινές θέσεις στον πυρήνα όλων τους –η εναντίωση στην κυβέρνηση και η εναντίωση στον καπιταλισμό. Όλοι οι αναρχικοί αντιλαμβάνονται το κέρδος, τον τόκο, το ενοίκιο ως τοκογλυφία (ως εκμετάλλευση) και έτσι εναντιώνονται σε αυτά και τις συνθήκες που τα δημιουργούν εξίσου με το να εναντιώνονται στην κυβέρνηση και το Κράτος.
Επομένως ο αναρχισμός είναι η πολιτική θεωρία που προκαλεί την δημιουργία της αναρχίας, μιας κοινωνίας βασισμένης στο απόφθεγμα «χωρίς άρχοντες (κυρίαρχους, ηγεμόνες). Για να το επιτύχει αυτό «από κοινού με όλους τους σοσιαλιστές, οι αναρχικοί θεωρούν ότι έχει περάσει πλέον η εποχή της ατομικής ιδιοκτησίας γης, κεφαλαίων, μηχανημάτων, ότι είναι καταδικασμένη να εξαφανιστεί και ότι όλα όσα είναι αναγκαίο να παράγονται πρέπει να και πρόκειται να γίνουν κοινή ιδιοκτησία της κοινωνίας και η διαχείρισή τους θα γίνεται από κοινού από τους παραγωγούς του πλούτου. Ακόμα υποστηρίζουν ότι το ιδανικό της πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας είναι μια κατάσταση στην οποία οι λειτουργίες της κυβέρνησης έχουν μειωθεί στο ελάχιστο…(και) πως ο τελικός στόχος της κοινωνίας είναι η μείωση των λειτουργιών της κυβέρνησης μέχρι του σημείου να εκμηδενιστούν – δηλαδή, μέχρι του σημείου να υπάρξει μια κοινωνία χωρίς κυβέρνηση, μέχρι την αναρχία. (Π.Κροπότκιν. Op. Cit., p. 46)
Ωστόσο, πρέπει να τονιστεί ότι ο αναρχισμός είναι κάτι περισσότερο από τα μέσα μιας ανάλυσης ή ένα όραμα μιας καλύτερης κοινωνίας. Η βάση του βρίσκεται, επίσης, στην πάλη, στην πάλη των καταπιεσμένων για την ελευθερία τους. Με άλλα λόγια, παρέχει τα μέσα επίτευξης ενός νέου συστήματος βασισμένου στις ανάγκες των ανθρώπων, όχι στην εξουσία, ένα σύστημα το οποίο βάζει τον πλανήτη πάνω από τα κέρδη.
Οι βασικές θέσεις του αναρχισμού:
1. Κατάργηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας στη γη, τις πρώτες ύλες και τα μέσα εργασίας:κανένας δεν θα εξασφαλίζει τα.μέσα επιβίωσης εκμεταλλευόμενος την εργασία των άλλων και όλοι, έχοντας εξασφαλίσει τα μέσα να παράγουν και να ζουν θα.είναι αληθινά.ανεξάρτητοι και σε θέση να συνενώνονται ελεύθερα για το κοινό συμφέρον τους και σύμφωνα με τις απόλυτα.προσωπικές συμπάθειές τους.
2. Κατάργηση της κυβέρνησης και κάθε εξουσίας, που φτιάχνει τους νόμους και τους επιβ άλλει στους άλλους: επομένως, κατάργηση των μοναρχιών, των δημοκρατιών, των.κοινοβουλίων, των.στρατών, των αστυνομιών, των δικαστικών εξουσιών και κάθε θεσμού που κατέχει. Τα μέσα καταναγκασμού.
3. Οργάνωση της κοινωνικής ζωής με βάση τις ελεύθερε ς ενώσεις και ομοσπονδίες των παραγωγών και των καταναλωτών, οι οποίες δημιουργούνται και τροποποιούνται σύμφωνα με τις επιθυμίες των μελών τους, βασίζονται στη γνώση και στην εμπειρία.και είναι απαλλαγμένες από κάθε καταναγκασμό που δεν απορρέει απ’τις φυσικές ανάγκες στις οποίες όλοι εκούσια υποτάσσονται εφόσον αποδέχονται τον αναπόφευκτο χαρακτήρα.τους.
4. Εξασφάλιση των μέσων επιβίωσης, ανάπτυξης και ευημερίας για. τα παιδιά και όλους όσους αδυνατούν να τα εξασφαλίσουν από μόνοι τους.
5. Πόλεμος ενάντια στις θρησκείες και σ’όλα τα ψέματα, ακόμη κι αν καλύπτονται με τον μανδύα της επιστήμης. Επιστημονική διαπαιδαγώγηση για όλους ως το ανώτερο επίπεδο.
6. Πόλεμος ενάντια στον πατριωτισμό. Κατάργηση των συνόρων, συναδέλφωση όλων των λαών.
7. Αναδόμηση τής οικογένειας με τέτοιο τρόπο ώσ τε να απορρέει. από την πρακτική του έρωτα, ελεύθερου από κάθε νομικό δεσμό, από κάθε οικονομική και φυσική καταπίεση, από κάθε θρησκευτική προκατάληψη.
Αυτό είναι το ιδανικό μας.
(Ερρίκο Μαλατέστα, Ένα αναρχικό πρόγραμμα)
Τα βασικά ρεύματα του αναρχισμού
Αναρχοκολεκτιβισμός
Συνοπτικά ο κολεκτιβιστικός αναρχισμός (αναρχοκολεκτιβισμός) είναι μια μορφή άκρατου σοσιαλισμού (εξού και η άρνηση στη δικτατορία του προλεταριάτου), όπου κύρια στοιχεία της κοινωνικής οργάνωσης είναι η συλλογική κατοχή και διαχείριση των φυσικών πόρων και μέσων παραγωγής από κάθε κοινότητα, η έμφαση στο κοινωνικό καθήκον και η διανομή των παραγόμενων αγαθών στα άτομα αναλόγως με την εργασία που παρείχαν (μέσω ενός μισθολογικού συστήματος). Ο αναρχοκολεκτιβισμός στοχεύει στην εγκαθίδρυση της αναρχίας μέσω μίας κοινωνικής επανάστασης της εργατικής τάξης, η οποία θα καταργήσει τον καπιταλισμό. Απόρροια του αναρχοκολεκτιβισμού αποτελεί ο αναρχοκομμουνισμός, ο οποίος όμως δεν δέχεται καθόλου την ύπαρξη χρήματος ή μισθολογικού συστήματος.
Αναρχοκομμουνισμός
Φρονεί επίσης ότι τα μέσα παραγωγής (γαίες, εργοστάσια, μεγάλες επιχειρήσεις) πρέπει να τα κατέχουν και να τα διαχειρίζονται συνεργατικά εθελοντικές ομάδες στη βάση της άμεσης δημοκρατίας και της αμοιβαίας βοήθειας, συνήθως σε επίπεδο τοπικής κοινότητας. Όμως ο αναρχοκομμουνισμός αντιτίθεται ρητά όχι μόνο στην αστική ελευθερία της νομής, κατοχής και εκμετάλλευσης ιδιωτικής ιδιοκτησίας, αλλά και στην ύπαρξη μισθολογικού συστήματος. Για τους αναρχοκομμουνιστές η διανομή των αγαθών στα άτομα πρέπει να γίνεται ελεύθερα αναλόγως με τις ανάγκες τους. Κύριος εκφραστής της θεωρίας αυτής ήταν ο Π. Κροπότκιν, ο οποίος επιχείρησε να τη στηρίξει επιστημονικά μελετώντας το εξελικτικό πλεονέκτημα που προσδίδουν στα μέλη μίας κοινότητας η αλληλοβοήθεια και η αλληλεγγύη.
Αναρχοσυνδικαλισμός
Αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα στη Γαλλία, Ισπανία και την Ιταλία, ενώ επεκτάθηκε και σε άλλες χώρες. Αντιτίθεται στο κράτος, στην κοινοβουλευτική πολιτική πάλη και στα πολιτικά κόμματα, αλλά δίνει τον πρώτο ρόλο στα συνδικάτα και θεωρεί την απεργία βασική μέθοδο πάλης ενάντια στην αστική τάξη. Έτσι για τους αναρχοσυνδικαλιστές η ταξική πάλη συνήθως περιορίζεται στους χώρους εργασίας, μα όσον αφορά τον τελικό στόχο της αναρχικής κοινωνίας δεν διαφέρουν από τους αναρχοκολεκτιβιστές ή τους αναρχοκομμουνιστές.
Πράσινος αναρχισμός
Η κριτική των πράσινων αναρχικών επικεντρώνεται κυρίως στους «οργανισμούς της εξουσίας» μέσα στην κοινωνία. Τέτοιοι οργανισμοί, για παράδειγμα, είναι: το κράτος, ο καπιταλισμός, η παγκοσμιοποίηση, η κτηνοτροφία, η πατριαρχία, η τεχνολογία ή / και η εργασία. Το κίνημα αυτό συνήθως υποστηρίζει την άμεση και αυτόνομη δράση, το σαμποτάζ, την εξέγερση, την επανασύνδεση με τη φύση και ιδίως τη βιοπεριοχή (π.χ. μία επικράτεια οικοκοινοτήτων με κοινό «οικολογικό πρότυπο»), ώστε να δημιουργηθεί σημαντική και πραγματική αλλαγή.
Μερικά παραδείγματα:
Ισπανική Επανάσταση 1936
Η Ισπανική Επανάσταση του 1936 αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αναρχισμού στην πράξη. Οι εργαζόμενοι πήραν τα όπλα, κατέβηκαν στους δρόμους και πολέμησαν το στρατό και την κρατική χωροφυλακή. Ο στρατός είχε επαναστατήσει μια μέρα πριν σε μια προσπάθεια να ανατρέψει τη νεαρή δημοκρατία.
Οι καταπιεσμένοι διεκδήκησαν τη γη, τα εργοστάσια, τους δρόμους, ζήτησαν για τους πάντες τα πάντα. Οι εκκλησίες λεηλατήθηκαν, το περιεχόμενο τους κάηκε, τα κτίρια, οι εφημερίδες και τα αυτοκίνητα καταλήφθηκαν και καλύφθηκαν με τα διακριτικά της CNT και της FAI (τα συνδικάτα αναρχικών), οι δικαστές εξεδιώχθησαν και αναρτήθηκαν αφίσες για να ενημερώσουν τους απλούς ανθρώπους, τα εργοστάσια και οι ιδιοκτήτες αναδιανεμήθηκαν και οι κρατούμενοι απελευθερώθηκαν. Χωρίς θρησκείες, στρατό και αστυνομία, οι εργάτες και οι αγρότες πήραν τις ζωές στα χέρια τους.
Εscanda: μια διεθνής αντικαπιταλιστική κολλεκτίβα
Η Εσκάντα είναι μια αυτόνομη αντικαπιταλιστική κολλεκτίβα στην Ισπανία. Με έντονες οικολογικές ευαισθησίες, η Εσκάντα οργανώνει σεμινάρια κατασκευής ανεμογεννήτριας και καλλιεργεί το δικό της κήπο. Δεκτοί γίνονται και επισκέπτες, αρκεί να έχουν όρεξη για δουλειά και αντοχή στην έλλειψη ανέσεων που φαντάζουν τριτοκοσμικές στην καταναλωτική συνείδηση όσων δεν έχουν ζήσει σε παρόμοιο χώρο. Η Εσκάντα είναι ένας χώρος για την επικοινωνία μεταξύ ομάδων και ανθρώπων, δικτύων και κινημάτων• ένας χώρος για τη πράξη και το πειραματισμό όσων θέλουν να ζουν μαζί, δίχως εμπορικές σχέσεις και με οριζόντιες δομές. Η κοινή μας καταγωγή είναι τα αντιεξουσιαστικά, αντικαπιταλιστικά λαϊκά κινήματα, με έμφαση στο περιβάλλον. Δουλεύουμε για την οικολογική και συνεργατική παραγωγή των τροφίμων και της ενέργειας που καταναλώνουμε. Ωστόσο, δεν αρνούμαστε τη σύγχρονη τεχνολογία που η επιστήμη έχει κάνει διαθέσιμη. Μας αρέσει και ο κινηματογράφος και τα ηχοσυστήματα όπως και τα σπιτικά φαγητά που φτιάχνουμε!
Christiania: Αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα στην καρδιά της Ευρώπης!
Το 1970 μια ομάδα κατοίκων της πρωτεύουσας της Δανίας έριξε την περίφραξη μιας μεγάλης πράσινης έκτασης (84 εκτάρια στη δικαιοδοσία του Υπ. Άμυνας) που χωρίζεται από την υπόλοιπη Κοπεγχάγη με ένα κανάλι. Το μέρος γέμισε γρήγορα από εκατοντάδες άστεγους, χίπηδες και μέλη εναλλακτικών κοινοτήτων. Η αστυνομία δεν κατάφερε να απομακρύνει τους καταληψίες. Το θέμα έφτασε στη Βουλή κι η Κριστιάνια απέκτησε αποδοχή και υπόσταση ως «κοινωνικό πείραμα» το 1972, καταλήγοντας σε συμφωνία με το Υπ. Άμυνας για την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και νερού στους κατοίκους, που θα αναλάμβαναν με τη σειρά τους τη συντήρηση των υπαρχόντων πέτρινων κτιρίων (τα οποία μεταμορφώθηκαν σε κατοικίες, κοινά λουτρά, νηπιαγωγεία, σιδεράδικα, μαγαζιά, αίθουσες εκδηλώσεων). Οι κάτοικοι της Κριστιάνιας ορίζουν οι ίδιοι τα της πόλης τους μέσω ανοιχτών συνελεύσεων και παίρνουν τις αποφάσεις με ομοφωνία. Δίνουν στο Κοινό Ταμείο ενοίκιο από το οποίο πληρώνονται τα τέλη στο κράτος αλλά και τα έξοδα υποδομών της Κριστιάνιας. Δεν υπάρχει αστυνόμευση -απλά όποιος δεν τηρεί τους κανόνες, αποβάλλεται από την κοινότητα: Όχι βία, όχι όπλα, όχι σκληρά ναρκωτικά, όχι αυτοκίνητα, όχι οικονομική εκμετάλλευση των κατοικιών.
Το αλφαβητάρι του αναρχισμού – Alexander Berkman
Θεός και Κράτος – Michael Bakunin
Η Αναρχική ηθική – Peter Kropotkin
H κατάκτηση του ψωμιού – Peter Kropotkin
Οι Αναρχικοί – James Joll
(Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο δεύτερο τεύχος της εφημερίδας Ανάφεντος)
